Σε πρώτη προσέγγιση και πατώντας στη διαχωριστική γραμμή του παρόντος, παρελθόν και μέλλον έρχονται στη σκέψη ως έννοιες που προσδιορίζονται από τις αντιθέσεις τους. Το παρελθόν έχει ήδη περάσει, το μέλλον ακολουθεί• το παρελθόν είναι χρόνος καταγεγραμμένος, το μέλλον χρόνος αόριστος• το παρελθόν αφορούν αμετάβλητα γεγονότα, το μέλλον αναπάντεχες εξελίξεις.
Όταν όμως η διαχωριστική γραμμή σβήσει και το παρόν προσμετρηθεί ως ένα χρονικό σημείο που δηλώνει το «τώρα» και διαρκώς ανανεώνεται, παρελθόν και μέλλον μπορούν να ερευνηθούν σε χρονική αλληλουχία, κατά την οποία όσα πρόκειται να γίνουν αναμένουν να διαδεχτούν όσα έχουν ήδη συμβεί. Σε αυτή τη διαδρομή από το ορισμένο στο άγνωστο, η ανάγνωση και η ερμηνεία όσων κληροδοτεί το παρελθόν αποτελούν πολύτιμα εφόδια για τον τρόπο που χτίζεται το μέλλον. Υπό αυτό το πρίσμα, παρελθόν και μέλλον δεν προβάλλουν με αντίθετες κατευθύνσεις, αλλά αλληλένδετα στην αλυσίδα της ανθρώπινης δράσης. Και το μέσο που μεταφέρει τη γνώση των γεγονότων, καθώς και τη διαδικασία της έρευνας και την ερμηνεία των ανθρώπινων πράξεων στο μέλλον είναι η Ιστορία.
Ένας από τους στόχους της έκθεσης «Μέλλον μέσα από το παρελθόν» είναι να διερευνήσει την αλληλεπίδραση του ιστορικού παρελθόντος με τη σύγχρονη πραγματικότητα. Γι’ αυτό, καταρχάς, ως πεδίο καλλιτεχνικής δράσης επιλέχθηκε ένας μουσειακός χώρος που επιθυμεί να προσφέρει με τα εκθέματά του μία συνολική εικόνα της ιστορικής διαδρομής του ελληνισμού. Μέσα από τη μόνιμη συλλογή του μουσείου, κάποια αντικείμενα ξεχώρισαν για την ιστορική αξία τους και τα εκφραστικά χαρακτηριστικά τους και λειτούργησαν ως αφορμή δημιουργίας σύγχρονων εικαστικών παρεμβάσεων, επιβεβαιώνοντας ακόμη μία φορά ότι το παρελθόν αποτελεί πρόσφορη πηγή έμπνευσης για τη γένεση νέων καλλιτεχνικών έργων.
Αν και κάθε ζεύγος παλαιάς δημιουργίας και εικαστικής παρέμβασης διεκδικεί εκφραστική και ερμηνευτική αυτοτέλεια, φιλοδοξία της έκθεσης δεν αποτελεί η αποστασιοποίηση αυτών των έργων από τη μουσειολογική διάρθρωση της μόνιμης συλλογής. Η δομή της έκθεσης παρακολουθεί τη διαδρομή που απαρτίζει το πανόραμα της Ελλάδας στους εκθεσιακούς χώρους του Κεντρικού κτιρίου του Μουσείου Μπενάκη και οι εικαστικές παρεμβάσεις του Κώστα Βαρώτσου εμφανίζονται εμβόλιμα έτσι ώστε να προσφέρουν σημεία στάσης και αφορμές συλλογισμού. Πρωτεύων σκοπός αυτής της έκθεσης είναι η προτροπή για αξιοποίηση της κληρονομιάς του παρελθόντος, προκειμένου να αποτελέσει το εφαλτήριο μιας διαδικασίας εξέλιξης και στοχασμού που μπορεί να οδηγήσει στην κατανόηση του παρόντος και την ανάγνωση του μέλλοντος.
Από την αρχαιότητα ως τη σύγχρονη εποχή, το πανόραμα της Ελλάδας του Μουσείου Μπενάκη ενώνει κομμάτια της ιστορίας του ελληνικού πολιτισμού σε μια διαδρομή που αντιμετωπίζει το χρόνο ως ενιαίο πεδίο ανθρώπινης δράσης.
Αυτή η διαδρομή διατηρεί τη συνέχεια και τη συνοχή της χάρη σε διαχρονικές αξίες του ελληνισμού, αυτές του αρχαίου πολιτισμού, της ελληνικής κλασικής παιδείας και της χριστιανικής πίστης. Αξίες που σε κάποιες ιστορικές περιόδους προβάλλουν στέρεες και δυναμικές, ενώ σε άλλες προσπαθούν να κρατήσουν το φως τους άσβεστο και να λειτουργήσουν ως δύναμη ενοποιητική μπροστά σε ιστορικές αλλαγές, εξωτερικές επιρροές και ανατροπές.
Πέρα από τα συγκεκριμένα γεωγραφικά όρια της ελληνικής γης σε κάθε εποχή, τα εκθέματα της συλλογής του Μουσείου Μπενάκη μεταφέρουν στον επισκέπτη την αποτύπωση της εικόνας της Ελλάδας βιωμένης ως μία Ιδέα, η οποία διατηρεί και προσφέρει αυτές τις αξίες ως μία ατέρμονη ανθρώπινη παρακαταθήκη. Στο πέρασμα του χρόνου, αυτές αποτελούν τους συνεκτικούς κρίκους της χρονικής αλυσίδας που περνά από τη μία ιστορική περίοδο στην άλλη, ενάντια στους κλυδωνισμούς και τις εκάστοτε αρνητικές συγκυρίες. Και κατά αυτόν τον τρόπο, πάντοτε παρούσες κι αναλλοίωτες, αυτές αποτελούν τα πιο καίρια σημεία στη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας κι ενότητάς μας.
Είναι επίτευγμα του ελληνικού πολιτισμού ότι κατόρθωσε να χαράξει διαχρονική πορεία μέσα από αυτές τις αξίες και τις δημιουργικές προεκτάσεις τους, με δύναμη που επιτρέπει εκφάνσεις κι επιρροές του να εκτείνονται κατά περιόδους εκτός των ορίων της εκάστοτε ελληνικής επικράτειας. Ένα επίτευγμα που προσδίδει έμφαση στο νόημα και την ακτινοβολία του ελληνισμού, το οποίο όμως αρκετές φορές εγκυμονεί παρερμηνεύσεις ως προς τη συνολική θεώρηση της ελληνικής ιστορίας μέσα από άστοχες αναγνώσεις της. Γιατί το αδιάσπαστο ιστορικό σχήμα «αρχαιότητα, Βυζάντιο, Νέος Ελληνισμός» μπορεί να στηρίζεται σε πραγματικότητες, κρύβει όμως μέσα του και κάποιους μύθους, οι οποίοι υπάρχουν για να συντηρούν την εικόνα της ακατάλυτης ιστορικής συνέχειας και της ομοιογένειας του ελληνικού έθνους στο πέρασμα των χρόνων. Ως προέκτασή της, αυτή η ρομαντική αντίληψη της ιστορίας άλλοτε οδηγεί σε απλουστεύσεις ως προς το περιεχόμενο της ελληνικής παράδοσης, ενώ άλλοτε ενδυναμώνει την ύπαρξη εθνικών στερεοτύπων, ως και τη στείρα αντίληψη ανωτερότητας ενός έθνους που δεν υπόκειται σε επιδράσεις και εμφανίζεται ανθεκτικό από τα αρχαία χρόνια μέχρι τη σύγχρονη εποχή.
Μπροστά σε πιθανές ιστορικές αναγνώσεις, οι οποίες προτάσσονται σαν ένα άκαμπτο σώμα παγιωμένων ιδεολογιών και εμφατικής μνήμης, η λειτουργία της ιστορίας ως ενός μηχανισμού συνεχούς διερεύνησης και λογικής διεργασίας του ιστορικού χρόνου εμφανίζεται επιτακτική. Η ιστορία επενδύει στη μετάδοση της παράδοσης και των διδαγμάτων του παρελθόντος, με μέγιστο ζητούμενο τη μεταλαμπάδευση του νοήματος κάθε ιστορικής εποχής προς τις επόμενες γενιές. Αυτή η διεργασία υπολογίζει στη μνήμη ως πρωταρχικό υλικό, εξελίσσεται όμως σε μία αφήγηση που οφείλει να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο αληθινή. Αληθινή και πολυφωνική, αποτέλεσμα σύγκρισης μεταξύ πραγματικοτήτων και ατέρμονου διαλόγου ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, καθώς και με ικανότητα αναθεωρητική, προκειμένου να προσφέρει την καλύτερη κατανόηση κάθε ιστορικής περιόδου μέσα από τα μάτια του παρόντος.
Κάθε εποχή, ανάλογα με τις ανάγκες, τις συνθήκες και τις προτεραιότητές της, επιτρέπει τη θεώρηση των πραγμάτων από διαφορετική οπτική γωνία, την προσέγγισή τους μέσα από νέα δεδομένα. Η σχέση ανάμεσα στην παράδοση και τη σύγχρονη πράξη, η συνέχεια του πολιτισμού, η δοκιμασία και η κατάρρευση αξιών, οι ελλείψεις και οι αστοχίες επιλογών, η επιρροή και η συγχώνευση ξενικών στοιχείων αποτελούν παραμέτρους που προσδιορίζουν αδιάκοπα τη σύγχρονη πραγματικότητα. Όλες αυτές οι παράμετροι μπορούν να αναδειχθούν μέσα από την παρουσία «ζωντανής» κριτικής σκέψης ως προς τον ιστορικό χρόνο και χώρο, η οποία μπορεί να επιφέρει την αναζήτηση, την εμφάνιση διάφορων εκδοχών των καταστάσεων, την ανταλλαγή απόψεων και επιχειρημάτων, την αμφισβήτηση, ακόμα και τη σύγκρουση.
Επιδοκιμάζοντας αυτή την προσέγγιση της ιστορίας, η οποία διεκδικεί να είναι κάθε στιγμή σύγχρονη, η έκθεση «Μέλλον μέσα από το παρελθόν» επιθυμεί να πλησιάσει με οξυδερκείς παρεμβάσεις κομμάτια του παρελθόντος και με ειλικρινή διάθεση να επιδείξει άλλοτε σεβασμό κι αναγνώριση και άλλοτε προβληματισμό για όσα κληροδοτούνται από γενιά σε γενιά και επηρεάζουν το βηματισμό προς το μέλλον.
Στο Κεντρικό κτίριο του Μουσείου Μπενάκη, τα έργα του Κώστα Βαρώτσου συμβιώνουν και συνδιαλέγονται δημιουργικά με γλυπτά του αρχαίου κόσμου, θραύσματα κεραμικής, εμβληματικά αρχιτεκτονικά μέλη, εικόνες και αντικείμενα από τη βυζαντινή παράδοση, αλλά και εσωτερικά οικιών, παραστάσεις και χρηστικά αντικείμενα από την περίοδο της ξενοκρατίας στην Ελλάδα ως τις μέρες της Ελληνικής Επανάστασης, της εποχής του Όθωνα και του νέου Ελληνικού Κράτους. Στο αίθριο του Μουσείου Μπενάκη στην οδό Πειραιώς, η ελλειψοειδής κατασκευή που συντίθεται από θραύσματα υλικών παραπέμπει σε αυτά τα κομμάτια της ιστορίας, τα οποία το καθένα ξεχωριστά, αλλά κι όλα μαζί σε συνοχή ξεκινούν από το παρελθόν και διαμορφώνουν την ταυτότητα και την εικόνα του μέλλοντός μας. Ανοίγοντας το βλέμμα σε μια ακόμα μεγαλύτερη εικόνα, η εγκατάσταση εμφανίζεται σαν ένας γαλαξίας, ο οποίος λαμβάνει χαρακτήρα κοσμογονικό, με τα θραύσματα να δηλώνουν την πρωταρχική ύλη, αιωρούμενα στον κενό χώρο σε αέναη συνέχεια.
Και στους δύο χώρους, ο Κώστας Βαρώτσος, με το βλέμμα στραμμένο στην Ιστορία, αποδεικνύει ότι και η εικαστική γραφή από την πλευρά της δεν μπορεί παρά να είναι ένα εξαιρετικό όχημα σκέψης για το πώς το παρελθόν γίνεται καταληπτό μόνο στο φως του παρόντος κι αντίστοιχα το παρόν υπό το πρίσμα του παρελθόντος.
Χάρις Κανελλοπούλου
Δρ. Ιστορίας της Τέχνης, επιμελήτρια της έκθεσης
No comments:
Post a Comment